Płyn pęcherzykowy znajduje się w pęcherzyku jajnikowym, zawierającym dojrzewającą komórkę jajową. Jak widać na schemacie poniżej, otacza on komórkę jajową, a znajdujące się w nim substancje tworzą środowisko odpowiednie dla jej rozwoju i są kluczowe dla prawidłowego przebiegu zapłodnienia. Zarówno wzrost i rozwój pęcherzyka jajnikowego, czyli folikulogeneza, jak i dojrzewanie samego oocytu, są zależne od wielu mechanizmów. Odgrywają tutaj rolę nie tylko gonadotropiny przysadkowe, ale także cytokiny, hormony steroidowe i wiele innych czynników.
Uwaga – będzie bardzo naukowo 😊 tych, którzy wolą czytać same wnioski, zapraszam do przescrollowania do ostatniego akapitu, tuż nad zdjęciem.
Kontrolowana stymulacja jajników w czasie przygotowania przed zabiegiem in vitro, to szansa dla naukowców, aby poznać zmiany w składzie płynu pęcherzykowego pod wpływem gonadotropin. W czasie zabiegu punkcji jajników, pobierany jest płyn pęcherzykowy, który łatwo można poddać badaniom. Wykazano, że płyn pęcherzykowy zawiera czynniki wzrostu (VEGF), insulinopodobny czynnik wzrostu (IGF), TNF-α, cytokiny (interleukiny), prostaglandyny, hormony steroidowe, makrofagi, komórki NK i limfocyty. Naukowcy przyglądają się korelacjom między stężeniem różnych substancji w płynie, a jakością oocytu i jego zdolnością do zapłodnienia. Zaburzony poziom czynników zawartych w płynie pęcherzykowym, może być związany z niepłodnością.
Skład płynu pęcherzykowego jest inny u kobiet z endometriozą, w porównaniu do kobiet zdrowych. Według naukowców, może to, przynajmniej częściowo, wyjaśniać problemy w zajściu w ciążę u kobiet cierpiących na endometriozę.
Skład płynu pęcherzykowego potwierdza fakt, że endometrioza jest zaburzeniem w systemie immunologicznym. Poziom cytokin, takich jak interleukiny: IL-4, IL-13, IL-3 oraz IL-1α jest znacząco podwyższony. Poziom interferonu gamma IFN-γ, IL-17A, białka z grupy chemokin CCL22 wydzielanego przez makrofagi oraz białka zapalnego makrofagów 1α, jest obniżony. U kobiet z endometriozą, liczba makrofagów jest większa, są one także bardziej aktywne, stąd wyższy poziom produkowanych przez nie czynników zapalnych (TNF-α, IL-1β, ENA-78). Może się to przyczyniać do rozrostu nowych ognisk endometrialnych oraz wpływać na mikrośrodowisko, w jakim rozwija się komórka jajowa.
Sprawdzano także różnice w poziomie RNA u kobiet zdrowych i z różnymi stopniami endometriozy. Wykazano istotne statystycznie różnice w ekspresji HOXA-10 oraz FST. Najnowsze doniesienia wskazują również na zmniejszoną ekspresję mikro-RNA miR-451, co wiąże się z zaburzeniem rozwoju zarodków (mniejszą ilością dojrzałych oocytów, niższym wskaźnikiem zapłodnień oraz obniżoną liczbą uzyskanych blastocyst).
Inne badania naukowców dotyczą stresu oksydacyjnego w płynie pęcherzykowym. Porównywano markery stresu oksydacyjnego u kobiet z endometriozą oraz u kobiet z niedrożnością jajowodów. Zaobserwowano u kobiet z endometriozą podwyższony poziom ROS, czyli reaktywnych form tlenu, tlenku azotu, żelaza, ołowiu, kadmu oraz obniżony poziom całkowitej zdolności przeciwutleniającej, dysmutazy ponadtlenkowej, katalazy, peroksydazy glutationowej, reduktazy glutationu, witamin A, C, E, miedzi, cynku i selenu. Podwyższony ROS i tlenek azotu zarówno w przypadku endometriozy jak i niedrożności jajowodów, koreluje z niską jakością oocytów i zarodków. U kobiet, które nigdy nie zaszły w ciążę, podwyższony był poziom ROS, tlenku azotu, kadmu i ołowiu. Kobiety z endometriozą, które zaszły w ciążę po zastosowaniu metody in vitro, miały wyższy poziom cynku w płynie pęcherzykowym, w porównaniu do kobiet, u których in vitro zakończyło się niepowodzeniem.
A teraz prostymi słowami:
Lekarz w czasie punkcji jajników, pobiera płyn pęcherzykowy, w którym są komórki jajowe. Embriolog otrzymuje płyn w probówce, wylewa go na szalkę i pod mikroskopem wyszukuje komórki, aby przenieść je do medium hodowlanego, w którym komórki czekają na zabieg in vitro. Płyn pęcherzykowy jest utylizowany. Spójrzcie na zdjęcie poniżej. Pierwszy płyn pęcherzykowy jest klarowny – lekko żółtawy, przejrzysty. Na środkowej szalce znajduje się płyn zawierający erytrocyty – prawdopodobnie lekarz uszkodził jakieś drobne naczynko i odrobina krwi dostała się do płynu. To się zdarza i nie jest niebezpieczne. Ostatnia szalka zawiera płyn pęcherzykowy pochodzący od kobiety z endometriozą. Już na pierwszy rzut oka widać, że jest „brudny” – zawiera brązowe „farfocle”. To endometrioza naciekająca na pęcherzyk, który lekarz przekłuł igłą. Myślę, że bardziej obrazowo nie da się wyjaśnić, że ogniska endometriozy obecne w pobliżu jajników, mogą, a nawet muszą mieć wpływ na komórki jajowe – nie jest możliwe, aby komórce jajowej było obojętne, w jakim środowisku się rozwija.
Skład płynu pęcherzykowego, odgrywa więc dużą rolę w powodzeniu procedur rozrodu wspomaganego. Odkrycia naukowców mogą wyjaśniać niższą skuteczność metody in vitro obserwowaną w przypadku kobiet z endometriozą.
Literatura:
Shaeffera E, Pedrazab J, Camargob F, López-Bayghena E. Biomarkers for ovarian endometriosis in follicular fluid. Fert Ster 2014:102(3) p. e289-290.
Wunder D, Mueller M, Birkha M, Bersinger N. Increased ENA-78 in the follicular fluid of patients with endometriosis. Acta Obstetricia et Gynecologica 2006:85 p. 336-342.
Prins J. R., Marissen L. M., Scherjon S. A., Hoek, A., Cantineau, A. Is there an immune modulating role for follicular fluid in endometriosis? A narrative review: A narrative review. Reproduction 2020:159(1) p. R45-R54.
Singh A. K., Chattopadhyay R, Chakravarty B. Markers of oxidative stress in follicular fluid of women with endometriosis and tubal infertility undergoing IVF. Reproductive Toxicology 2013:42 p. 116-124.
Xiong L, Wenbi Z, Jing F, et al. MicroRNA-451 is downregulated in the follicular fluid of women with endometriosis and influences mouse and human embryonic potential. Reproductive Biology and Endocrinology 2019:17.